Od 1 maja 2004 r. Polska, podobnie jak pozostałe 8 nowych państw członkowskich UE (Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia oraz Węgry) jest członkiem Unii Gospodarczej i Walutowej ze statusem państwa z derogacją. Derogacja oznacza w tym przypadku częściowe zawieszenie niektórych praw i obowiązków w stosunku do państwa członkowskiego. Na mocy Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską Polska zobowiązana jest do spełnienia kryteriów określonych w Traktacie i przyjęcia euro w przyszłości. Formalne warunki przyjęcia euro Formalnym warunkiem przyjęcia wspólnej waluty europejskiej przez państwo członkowskie Unii Europejskiej jest osiągnięcie trwałej konwergencji nominalnej i prawnej. Polska będzie mogła przyjąć euro dopiero, gdy spełni wszystkie wymagane warunki konwergencji. Kryteria formalne, konieczne do przyjęcia euro określone zostały w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską. Są to: kryterium stabilności cen, kryterium fiskalne, kryterium stóp procentowych, kryterium kursowe oraz kryterium konwergencji prawnej. Jak wynika z prowadzonych analiz oraz doświadczeń innych państw przygotowania do wejścia do mechanizmu ERM II powinny rozpocząć się na około 6 miesięcy przed planowaną datą. W momencie przystępowania do mechanizmu ERM II nie jest wymagane spełnianie wszystkich kryteriów konwergencji, jednakże bieżący stopień ich spełnienia oraz perspektywy mogą w znaczący sposób przekładać się na kształtowanie się kursu walutowego i tym samym zdolność do spełnienia kryterium kursowego. Kryterium kursowe wymaga, aby waluta państwa kandydującego przebywała w mechanizmie ERM II przez co najmniej 2 lata. Oceny stopnia wypełnienia kryteriów dokonuje Komisja Europejska oraz Europejski Bank Centralny w przygotowywanych przez siebie niezależnie Raportach o konwergencji. Raporty przygotowywane są co najmniej raz na dwa lata lub na wniosek państwa członkowskiego. Raporty publikowane są w maju, aby umożliwić Radzie UE podjęcie decyzji o uchyleniu derogacji do połowy lipca roku poprzedzającego przyjęcie euro. KE i EBC dokonują oceny stopnia konwergencji gospodarczej, zgodności ustawodawstwa krajowego z wymogami Traktatu oraz sprawdzają, czy zostały spełnione wymogi ustawowe dotyczące krajowych banków centralnych, tak aby mogły one stać się członkami Eurosystemu. W ocenie wypełnienia kryteriów konwergencji zarówno Komisja Europejska, jak i Europejski Bank Centralny stosuje kilka zasad przewodnich. Po pierwsze, poszczególne kryteria są interpretowane i stosowane w sposób rygorystyczny w celu zagwarantowania, że do strefy euro wejdą wyłącznie takie państwa członkowskie, w których panują warunki gospodarcze sprzyjające utrzymaniu stabilności cen i spójności gospodarczej strefy. Po drugie, kryteria konwergencji stanowią spójną, integralną całość i jako takie muszą być spełnione jednocześnie – Traktat wymienia je równorzędnie i nie sugeruje żadnej hierarchii. Po trzecie, muszą być one spełnione przy uwzględnieniu rzeczywistych danych. Po czwarte, powinny być stosowane w sposób konsekwentny, przejrzysty i prosty. Po piąte, zgodność z kryteriami konwergencji musi mieć charakter trwały, a nie tymczasowy. Jeżeli ocena KE i EBC dotycząca stopnia spełnienia kryteriów jest pozytywna, Rada Unii Europejskiej podejmuje decyzję o uchyleniu derogacji i tym samym przyjęciu państwa do strefy euro. Decyzja ta ogłaszana jest w pierwszej połowie lipca. Tym samym pozostaje ok. 5,5 miesiąca na przygotowanie się do przyjęcia euro. W sumie, jak pokazują doświadczenia innych państw, okres od momentu podjęcia decyzji o wejściu do ERM II do wprowadzenia euro trwa około 3 lat. Stopień zbieżności nominalnej Polski do strefy euro Jak wspomniano, jednym z formalnych warunków przyjęcia wspólnej waluty europejskiej przez państwo członkowskie Unii Europejskiej jest osiągnięcie trwałej konwergencji nominalnej. Analizując dane dotyczące kształtowania się stóp inflacji w Polsce i w strefie euro jako całości można zauważyć zachodzące procesy zbieżności w tym obszarze. Różnice w stopach inflacji sięgające w 1997 r. kilkunastu punktów procentowych zmniejszyły się do około 2 punktów procentowych w 2002 i na tym poziomie utrzymywały się do połowy 2009 r. Kryzys ekonomiczny przełożył się jednakże na znacznie silniejszy spadek stóp inflacji w państwach członkowskich strefy euro niż w Polsce i tym samym na zwiększenie różnic w stopach inflacji. Zachodzące procesy konwergencji (zbieżności) zaobserwować można również w poziomie długoterminowych stóp procentowych pomiędzy Polską a państwami członkowskimi strefy euro. O ile w 2001 r. różnice w tym obszarze między Polską a średnią dla strefy euro sięgały 6 punktów procentowych, o tyle od 2005 r. różnice te oscylują wokół 2 punktów procentowych. Kryzys ekonomiczny przełożył się jednakże na zwiększenie różnic w poziomach długoterminowych stóp procentowych pomiędzy Polską a strefą euro powyżej 2 pkt. proc. Obserwowany proces zbieżności stóp inflacji i stóp procentowych ma istotny wpływ na zdolność Polski do spełnienia kryteriów konwergencji. Od sierpnia 2002 r. do lipca 2004 r. oraz od listopada 2005 r. do września 2008 r. 12-miesięczna stopa inflacji HICP w Polsce kształtowała się na poziomie niższym niż wartość referencyjna. Od marca 2006 r. do kwietnia 2007 r. stopa inflacji w Polsce kształtowała się na tyle niskim poziomie, że Polska wchodziła w skład grupy referencyjnej trzech państw członkowskich o najniższej stopie inflacji, na podstawie których wyznaczana była wartość referencyjna. Obserwowany kryzys ekonomiczny przełożył się bardzo silnie na zdolność zarówno Polski, jak i pozostałych nowych państw członkowskich z derogacją, do spełniania kryterium stabilności cen. Od października 2008 r. do sierpnia 2009 r. żadne państwo spośród nowych państw członkowskich z derogacją nie spełniało kryterium stabilności cen. Obecnie Polska nie spełnia kryterium stabilności cen, gdyż dwunastomiesięczna średnia inflacja HICP w listopadzie 2009 r. kształtowała się na poziomie 3,9%, powyżej wartości referencyjnej, która wyniosła 1,7%. Spośród nowych państw członkowskich z derogacją kryterium stabilności cen w listopadzie 2009 r. spełniały jedynie Czechy i Estonia. Obserwowany proces zbieżności stóp procentowych między Polską a państwami wyżej rozwiniętymi ma również wpływ na zdolność Polski do spełniania kryterium stóp procentowych. Od września 2005 r. do września 2009 r. 12-mięsięczna średnia rentowność długoterminowych papierów skarbowych kształtowała się na poziomie niższym niż wartość referencyjna. Po przerwie w spełnianiu tego kryterium w październiku 2009 r., w listopadzie 2009 r. dwunastomiesięczna średnia rentowność długoterminowych obligacji w Polsce w kształtowała się na poziomie 6,1%, czyli na poziomie wartości referencyjnej. Spośród nowych państw członkowskich z derogacją, w listopadzie 2009 r. kryterium stóp procentowych, poza Polską, spełniały tylko Czechy. Zbieżność realna Polski ze strefą euro W 1991 r. PKB per capita Polski kształtował się na poziomie 32% średniej obliczonej dla 12 państw członkowskich strefy euro (dane AMECO). Okres 1991-2008 to czas doganiania zachodnioeuropejskich gospodarek przez gospodarki państw środkowoeuropejskich, które jednakże odbywało się z różną intensywnością. Pozycję lidera w regionie utrzymały Czechy, które dzięki względnie wysokiemu tempu wzrostu gospodarczego awansowały w europejskim rankingu PKB per capita, wyprzedzając m.in. Portugalię. Zmiany, jakie następowały w latach 1991-2008 przekładały się na konsekwentny wzrost wartości relatywnego PKB w Polsce. Ogółem w latach 1991-2008 PKB per capita w Polsce wzrósł z 32% średniej wartości 12 państw strefy euro do poziomu 51% w 2008 r. Jednakże nadal Polska znajduje się wśród państw członkowskich UE27 o jednym z najniższych poziomów rozwoju gospodarczego. Zarówno w 1991, jak i 2008 r. Polska pod względem PKB per capita znajdowała się na 4 miejscu od końca (w 1991 r. biedniejsza od nas była Estonia, Bułgaria i Rumunia, w 2008 r. – Łotwa, Bułgaria i Rumunia). Obserwowany kryzys gospodarczy i spadek wielkości produkcji obserwowany w państwach członkowskich UE przełoży się na zmiany relatywnego PKB per capita w Polsce. Według wszystkich prognoz Polska w 2009 r. była jedynym krajem UE, który uniknął recesji. Dzięki temu PKB per capita Polski zwiększył się w 2009 roku według prognoz Komisji Europejskiej z 51% do 54% poziomu tej zmiennej w strefie euro, w latach 2010-2011 wzrośnie do poziomu 56% (dane z bazy AMECO). Zgodnie z prognozami KE przełoży się to na zmianę relatywnej pozycji Polski pod względem poziomu rozwoju gospodarczego z 4 od końca w 2008 r. na 5 od końca w 2009 (wyprzedzając Litwę, gdzie spadek PKB w 2009 r. wyniósł zgodnie z prognozami KE ponad 18%) i 6 od końca w 2010 (wyprzedzając również Estonię, gdzie spadek PKB w 2009 r. zgodnie z prognozami KE wyniósł 13,7%). Zmiany te, jak wskazują prognozy nie będą trwałe. Już w 2011 r. szybsze niż w Polsce prognozowane tempo wzrostu gospodarczego w Estonii przełoży się na spadek Polski na 5 od końca pozycję pod względem poziomu rozwoju gospodarczego. Do analiz wykorzystano dane dotyczące 12-miesięcznej średniej stopy inflacji HICP, wykorzystywanej przez KE i EBC do oceny stopnia konwergencji nominalnej. Autor: Aleksandra Rogut NBP Zobacz - Projekt Euro za pięć dwunasta - audycje radiowe Opublikowano: 27.11.2014 23:12 Autor: Administrator