Demel Kazimierz (1889 - 1978)

Urodził się 9 marca 1889 r. w Zawodziu pod Katowicami. Maturę zdał w Warszawie i podjął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Lwowskim, a po roku przeniósł się na Uniwersytet Genewski. Tytuł magistra nauk przyrodniczych otrzymał w 1911 r. i niedługo potem został asystentem Zakładu Zoologii. W 1913 r. na wieść o chorobie ojca, powrócił do kraju. Zaczął pracę w Towarzystwie Kursów Naukowych w Warszawie oraz w Pracowni Zoologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (TNW). W 1915 r. został skierowany na kurs biologiczno-morski do Murmańskiej Stacji Biologicznej nad Oceanem Lodowatym. Wcielony w listopadzie 1916 r. do armii rosyjskiej, po roku przedostał się do I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego. W czerwcu 1918 r. z powodu demobilizacji korpusu został ze służby wojskowej zwolniony, ale 11 listopada zgłosił się ochotniczo do Wojska Polskiego. Za kampanię na froncie wołyńskim otrzymał Krzyż Walecznych. Brał udział w najcięższych bojach pod Radzyminem oraz III Powstaniu Śląskim - odznaczony Górnośląską Wstęgą Walecznych i Zasługi II klasy.

W 1921 r. zwolnił się z wojska i odtąd już poświęcił się wyłącznie pracy naukowej. W 1923 r. Kazimierz Demel, człowiek światowy, znający biegle kilka języków, zdecydował się podjąć pracę jako adiunkt w Morskim Laboratorium Rybackim na Helu - mieścinie odciętej od świata, liczącej wówczas zaledwie kilkaset osób, w tym 40 Polaków. Dwa lata później został kierownikiem. W 1929 r. MLR otrzymał pierwszy statek badawczy "Ewa", a w lipcu odbył się pierwszy kurs naukowy z dziedziny biologii morza dla studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Głównymi wykładowcami byli Kazimierz Demel i prof. Siedlecki. W 1930 r. Demel wziął po raz pierwszy udział w poważnym międzynarodowym spotkaniu badaczy morza - w III Konferencji Hydrograficznej Państw Bałtyckich. W 1932 r. utworzona została na bazie MLR Stacja Morska w Helu. Szefem mianowano dr Mieczysława Boguckiego, a. Demela - kierownikiem Działu Biologicznego. Stacja stale się powiększała, w 1935 r. jako asystenci zostali zaangażowani m.in. Walerian Cięglewicz, Władysław Mańkowski, Zygmunt Mulicki.

W 1938 r. nastąpiły trzy ważne zdarzenia. Stacja Morska otrzymała wygodną siedzibę w dwupiętrowym gmachu przy al. Zjednoczenia 1 w Gdyni (obok pracowni były tam również mieszkania, jedno z nich, trzypokojowe, dla Demela).W czasie uroczystości otwarcia nowego portu rybackiego w Wielkiej Wsi (w tym samym roku przemianowanej na Władysławowo), za swą piętnastoletnią działalność nad polskim morzem Demel uhonorowany został Złotym Krzyżem Zasługi. W grudniu obronił pracę doktorską i była to - jak oświadczył prof. Siedlecki - "pierwsza i jedyna praca z dziedziny biologii morza, jaką przyjął Uniwersytet Jagielloński do roku 1938."

W sierpniu 1939 r. dr Demel, będąc porucznikiem rezerwy, zameldował się w swoim macierzystym pułku w Bydgoszczy, lecz ze względu na przekroczony 50-ty rok życia został zwolniony. Czas okupacji przeżył w Warszawie, a po zakończeniu wojny natychmiast przyjechał do Gdyni (25 kwietnia 1945 r.). Niedługo potem zjawił się przedwojenny kierownik stacji prof. Mieczysław Bogucki oraz ichtiolog Borys Dixon. Pracę trzeba było zaczynać prawie od nowa. Budynek Morskiego Laboratorium Rybackiego (bo taką nazwę przywrócono Stacji) był zdewastowany, statek badawczy "Berkut" zaginął, motorówka "Meduza" została zatopiona. Profesor Bogucki został mianowany kierownikiem, dr Demel - jego zastępcą. W 1948 r. MLR z dostaw UNRRA otrzymało statek badawczy, któremu nadano nazwę "Profesor Siedlecki" (profesor Michał Siedlecki zginął w 1940 r. w obozie Sachsanhausen).

W 1948 r. dyrektor Instytutu Bałtyckiego dr Józef Borowik, pragnący stworzyć w Szczecinie Muzeum Morskie, wyjednał dla dr Demela stypendium państwowe na dwumiesięczny wyjazd i rekonesans muzeów podobnego typu w Holandii, Belgii, Francji i Monaco. W 1950 r. dr Demel habilitował się na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego i objął katedrę Wydziału Rybackiego przy Wyższej Szkole Rolniczej w Olsztynie. Na siedzibę tej katedry przewidywano początkowo Gdynię, gdzie miał powstać ośrodek kształcenia ichtiologów morskich jako filia SGGW, ale w tamtych latach Gdynia - jako "sanacyjny bękart" i pokłosie "kwiatkowszczyzny" - nie mogła liczyć na łaskawość władz państwowych, dlatego Wydział Rybacki zamiast w Gdyni - utworzono w Olsztynie. Obok pracy na SGGW, wykładał w Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Sopocie przyrodnicze podstawy rybołówstwa morskiego. W 1951 r. mianowany został kierownikiem Działu Oceanograficznego Morskiego Instytutu Morskiego (bo tak od 1949 r. nazywało się MLR), a w 1953 r. objął również kierownictwo Katedry Biologii Morza na Wydziale Rybackim Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie.

W 1953 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a 4 lata później - zwyczajnego. W 1958 r., gdy prof. Mańkowski zrezygnował ze stanowiska zastępcy dyrektora do spraw naukowych MIR, minister żeglugi powołał prof. Demela. W następnym roku otrzymał za całokształt działalności naukowej Nagrodę Miasta Gdyni. Przejście na emeryturę w 1960 r. nie przerwało pracy naukowej. Pochłonięty był pisaniem książek "Morze, jego życie i zasoby", "Nasz Bałtyk". Opracowywał hasła do Wielkiej Encyklopedii Powszechnej: Morze Północne, Ocean Atlantycki, Oceanografia, itp. Był promotorem i recenzentem prac doktorskich i habilitacyjnych, członkiem Rady Naukowej MIR. Przez wiele lat był też członkiem i ekspertem Międzynarodowej Rady Badań Morza w Kopenhadze. W jego dorobku jest ponad 150 prac naukowych i kilka podręczników: "Biologia morza", "Zwierzę i jego środowisko", "Morza i oceany", "Życie morza".

Zmarł 27 września 1978 r. Pochowany został w starej Alei Zasłużonych na Cmentarzu Witomińskim.


Źródło: Sokołowska M., Kwiatkowska W., Gdyńskie Cmentarze, Gdynia 2003.

• Opublikowano: 28.08.2006 00:00
• 

  Autor: Lidia Rumel-Czarnowska