1. Przesłanki nowelizacji Strategii rozwoju Gdyni

28 stycznia 1998 roku Rada Miasta przyjęła dokument, który określił cele i priorytety społeczno-gospodarczego rozwoju Gdyni w kilkunastoletniej perspektywie oraz wyznaczył zadania służące ich urzeczywistnieniu. Dokument ten, zwany Strategią rozwoju Gdyni, zwieńczył proces publicznej dyskusji nad ówczesnym stanem i przyszłą wizją miasta i w oparciu o wyniki wielu debat i prac eksperckich wytyczył kierunki dalszych przemian.

Za najważniejszy, długofalowy cel rozwoju Gdyni uznano: 'Osiągnięcie trwałego, akceptowanego społecznie i bezpiecznego ekologicznie rozwoju, pozwalającego dorównać europejskim standardom życia, przy pełnym wykorzystaniu zasobów przyrodniczych, ludzkich i kapitałowych oraz walorów położenia miasta'. Cel ten, sformułowany bardzo szeroko, był wizją rozwoju miasta i nadal zachowuje aktualność. Należy go jednak dopasowywać, zgodnie z zasadą ciągłości planowania strategicznego, do zmieniającej się rzeczywistości.

W uchwalonym pięć lat temu dokumencie Strategii rozwoju Gdyni przewidziano konieczność cyklicznej aktualizacji jej treści. Proponowano kontynuowanie dyskusji nad sposobem wdrażania ujętych w Strategii zapisów, wskazywano na konieczność dalszej harmonizacji planów rozwojowych miasta i dużych podmiotów gospodarczych zlokalizowanych w jego granicach, sugerowano pogłębianie prac nad narzędziami realizacji Strategii - w postaci programów rozwojowych, prognoz finansowania strategicznych przedsięwzięć z różnych źródeł, czy wreszcie wieloletnich planów inwestycyjnych. Już wtedy, dostrzegając przybliżanie się Polski do struktur europejskich, wysunięto postulat podjęcia przygotowań do opracowania strategii 'Gdynia w Unii Europejskiej'.

Wychodząc naprzeciw widocznym potrzebom, Zarząd Miasta podjął inicjatywę nowelizacji Strategii rozwoju Gdyni, argumentując tę decyzję następującymi przesłankami:

Po pierwsze, niektóre spośród zapisanych w dokumencie zadań zostały zrealizowane, inne straciły swoją aktualność wskutek zmian zachodzących w Polsce, inne wreszcie wymagają nowej redakcji.

Gdynia zdołała w krótkim czasie sfinalizować wiele zadań związanych z gospodarką odpadami oraz poprawą stanu sanitarnego miasta - między innymi dokonano wyboru lokalizacji nowego składowiska odpadów komunalnych i wariantu systemu gospodarki odpadami, uzupełniającego składowanie odpadów o inne metody utylizacyjne. Zapewniono właściwy poziom obsługi sanitarnej plaż i kąpielisk. Bardzo zaawansowany jest postęp prac nad zmniejszeniem emisji zanieczyszczeń grzewczych poprzez likwidację kotłowni opalanych paliwem stałym i modernizację istniejących systemów. Oddano do użytku sieć monitoringu atmosfery w Gdyni. Szybciej niż zakładano, doprowadzono do niskiej energochłonności infrastruktury miejskiej (oświetlenie uliczne, pobór wody do celów bytowych, oszczędności energii cieplnej w sieciach przesyłowych i odbiornikach w gospodarstwach domowych). Straż miejska uzyskała uprawnienia w zakresie dozorowania czystości miasta. Zagospodarowano wiele obszarów o uporządkowanej sytuacji własnościowej, pozostających w zasięgu istniejącej infrastruktury sieciowej. Wyznaczono tereny pod przyszłe budownictwo mieszkaniowe i zapisano je w oficjalnych dokumentach miasta (Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gdyni, nowe plany miejscowe). Przygotowano koncepcję systemu drogowego Gdyni. Zreformowano szkolnictwo zawodowe w mieście. Zakończono organizowanie bałtyckiej sieci miast siostrzanych i znacząco zwiększono aktywność w kreowaniu inicjatyw proeuropejskich, w tym projektów współfinansowanych z funduszy pomocowych.

Zakres rzeczowy innych zadań należy przeformułować. Wiąże się to najczęściej z ich kompetencyjnym podporządkowaniem innym podmiotom administracyjnym, co ma miejsce, na przykład, w przypadku nadzoru nad emisją zanieczyszczeń do atmosfery ze strony przedsiębiorstw zlokalizowanych w mieście, czy też egzekwowania wymogu ekologicznego bezpieczeństwa w stosunku do wszelkich przedsięwzięć inwestycyjnych. Głębokie reformy strukturalne i organizacyjne w lecznictwie otwartym zmieniły zakres obowiązków władz miasta w stosunku do przychodni lekarskich. Należy również zmodyfikować zakres rzeczowy zadań, których realizacja należy dziś do podmiotów, na które samorząd miasta ma pośredni wpływ. W szczególności należy wymienić współpracę z przedsiębiorstwami działającymi w sferze usług przewozowych i telekomunikacyjnych, gdzie możliwość oddziaływania władz gdyńskich na politykę taryfową bądź podejmowanie decyzji o nowych inwestycjach jest niewielka.

Realizacja pewnych zamierzeń jest uzależniona od uzyskania pozytywnych rozstrzygnięć procedur formalno-prawnych dla powiązanych zadań. Przykładowo, dopiero dokończenie III etapu Trasy Kwiatkowskiego, w ramach projektu ubiegającego się o środki ERDF w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego: Transport-Gospodarka Morska, umożliwi ograniczenie transportu ciężkiego na obszarach z dominacją funkcji mieszkaniowej i wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza obszar ścisłej zabudowy miejskiej. Przeciąga się również proces komunalizacji części gruntów na obszarze Strefy Rozwoju Centrum Miasta, co stanowi warunek podjęcia przedsięwzięć inwestycyjnych w tym rejonie. Udało się natomiast doprowadzić do zmian granic administracyjnych portu, co z pewnością będzie miało pozytywny wpływ na zagospodarowywanie terenów znajdujących się w gestii przedsiębiorstw gospodarki morskiej.

Po drugie, wprowadzona reforma administracyjno-terytorialna spowodowała powstanie samorządnych powiatów i rządowo-samorządowych województw. Gdynia stała się powiatem grodzkim (miastem na prawach powiatu), przez co jej władze przyjęły na siebie nowe obowiązki administracyjne. Dotyczy to w szczególności wykonywania zadań powiatowych służb, inspekcji i straży w zakresie przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, opieki społecznej, pomocy dla osób niepełnosprawnych oraz ochrony praw konsumenta.

Miasto zyskało również rzeczywistego partnera w dyskusjach nad kierunkami rozwoju Gdyni i otaczających ją terenów w strukturze samorządu województwa, który stał się odpowiedzialny m.in. za tworzenie warunków rozwoju gospodarczego regionu, w tym kreowanie rynku pracy, wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli oraz wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego i innowacji. Działania samorządu województwa są skodyfikowane w strategii rozwoju oraz programach wojewódzkich. W realizacji polityki rozwoju regionalnego samorząd województwa jest zobligowany do współpracy m.in. z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa.

Po trzecie, proces wstępowania Polski do Unii Europejskiej przynosi znaczące zmiany w sposobie przygotowywania i realizacji przedsięwzięć rozwojowych. Podstawą odniesienia wszystkich projektów gdyńskich w ubieganiu się o środki pomocowe z budżetu państwa i funduszy unijnych stała się przyjęta przez Sejmik 3 lipca 2000 roku 'Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego'. Tylko te przedsięwzięcia, które mają swoje uzasadnienie w strategii wojewódzkiej, mogą ubiegać się o dofinansowanie ze wspomnianych źródeł.
Ponadto coraz większe znaczenie dla rozwoju miasta mają międzynarodowe przedsięwzięcia planistyczne, realizowane przy współudziale środków unijnych (INTERREG). Obok wypracowania koncepcji rozwoju strategicznych sektorów działalności w wybranych obszarach miasta, prowadzone projekty powinny umożliwiać przygotowanie dokumentacji technicznej dla wybranych inwestycji, aby zapewnić płynne przejście do etapu wykonawczego, na który środki mogą pochodzić z Funduszu Spójności lub Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF).

Uchwalając w roku 1998 swoją strategię, samorząd gdyński dokonał operacjonalizacji jej zapisów. Przedyskutowane w treści dokumentu ograniczenia finansowe realizacji celów i zadań strategicznych, związane z perspektywami pozyskiwania środków budżetowych, doprowadziły do wyboru pięciu priorytetowych programów, których podjęcie warunkować miało stabilny rozwój miasta. Program gospodarki odpadami (w tym Program selektywnej zbiórki odpadów), Program modernizacji układu komunikacyjnego miasta (tzw. Program Drogowy), Program oczyszczania wód Zatoki Gdańskiej, Program uzbrajania terenów pod nowe budownictwo mieszkaniowe zintegrowały odpowiednie zadania strategiczne i weszły w fazę realizacji. W trakcie minionych pięciu lat do wspomnianych inicjatyw dołączyły nowe przedsięwzięcia programowe, mniej lub bardziej integrujące różne sfery działalności społeczno-gospodarczej. Szczególnie wartościowe dla prestiżu miasta okazały się przedsięwzięcia pionierskie w skali województwa, a nawet kraju takie jak: program przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych 'Gdynia bez barier' czy 'Program współpracy miasta Gdyni z organizacjami pozarządowymi'. Konsekwentnie realizowane były programy profilaktyczne poprawiające stan zdrowotności mieszkańców Gdyni, wdrożono 'Gdyński program pomocy bezdomnym', program 'Bezpieczna dzielnica', oraz program 'Szkół otwartych' (polegający na organizowaniu zajęć pozalekcyjnych dla dzieci, młodzieży i dorosłych służący celom wychowawczo-społecznym). Istotne znaczenie miały również inicjatywy edukacyjne polegające na rozszerzaniu oferty programowej szkół o prorynkowe kierunki kształcenia i współpracę ze szkołami zagranicznymi, program 'Lokalnych Inicjatyw Inwestycyjnych' (polegający na dofinansowywaniu przez miasto inwestycji w infrastrukturę wodno-kanalizacyjną, drogową, oświetleniową i rekreacyjno-sportową), oraz 'Gdyński Program Wspierania Przedsiębiorczości'. Wprowadzone zostały także działania integracyjne wśród instytucji publicznych, organizacji pozarządowych oraz społeczności lokalnej w zakresie usług opiekuńczych, pracy socjalnej, poradnictwa i terapii.

Wymienione inicjatywy, osadzone w Strategii rozwoju Gdyni, nadały jej konkretny wymiar. Nawiązując do standardów programowania rozwoju, zapewniły koncentrację środków w wybranych, priorytetowych przedsięwzięciach. Kierunek zakładanych zmian jest zgodny z zapisami strategii wojewódzkiej, co w kontekście formalnych wymogów pozyskiwania środków zewnętrznych zapewnia możliwość kontynuacji prowadzonych inicjatyw rozwojowych.

Po czwarte, stale zmienia się obraz życia gospodarczego i społecznego miasta, dokumentowany wskaźnikami statystycznymi. Kondycja gospodarki Polski, stan budżetu państwa, sytuacja na krajowym i regionalnym rynku pracy, nie pozostają bez wpływu na stan rozwoju Gdyni. Zmiany przynosi również otwarcie miasta na kontakty z zagranicą i postępujące włączanie w obieg gospodarki światowej. Rodzi to nowe problemy oraz wyzwania rozwojowe, które muszą znaleźć odzwierciedlenie w dokumencie strategicznym.

W ostatnich pięciu latach zaobserwowano nasilenie oddziaływania procesów rynkowych na sytuację społeczno-gospodarczą miasta:

Zadaniem samorządu gdyńskiego jest wykorzystywanie procesów rynkowych dla rozwoju miasta i poprawy warunków życia miejscowej społeczności. Utrudnieniem w przyciąganiu nowych inwestycji jest jednak szczupły zasób atrakcyjnych gruntów komunalnych, niewystarczająca oferta hotelowa i targowo-wystawiennicza dla potrzeb turystyki konferencyjnej, nieduży postęp działań rewitalizacyjnych w otoczeniu nabrzeża morskiego (waterfront) oraz obszaru przyszłej nowoczesnej dzielnicy centralnej (Strefa Rozwoju Centrum Miasta). Negatywnymi czynnikami są opóźnienia w realizacji przedsięwzięć poprawiających dostępność miasta z zewnątrz (dokończenie Trasy Kwiatkowskiego, budowa autostrady A1, powiązanie komunikacyjne Gdyni z portem lotniczym 'Trójmiasto', inwestycje infrastrukturalne PKP). Za barierę uznać należy również brak koordynacji polityk rozwojowych ośrodków miejskich wchodzących w skład konurbacji trójmiejskiej.
W sferze społecznej za istotne problemy Gdyni należy uznać bezrobocie, poszerzanie się sfery ubóstwa, zagrożenie przestępczością oraz wzrost patologii społecznych szczególnie wśród młodzieży.